دیسکوگرامی تستی است که برای ارزیابی کمر درد و دیسک کمر تعیین دلیل بروز آن انجام می‌شود. پزشک از دیسکوگرام برای تشخیص ناهنجاری‌های دیسک در ستون فقرات که باعث بروز کمر درد می‌شود استفاده می‌کند. دیسک‌های ستون فقرات ضربه‌گیرهای اسفنجی شکل بین استخوان‌های (مهره‌ها) ستون فقرات هستند. حین انجام دیسکوگرام، رنگی در مرکز نرم یک یا چند دیسک تزریق می‌شود. گاهی این تزریق باعث کاهش کمر درد می‌شود. رنگ همچنین در بین ترک‌های قسمت بیرونی دیسک حرکت می‌کند که در عکس‌های گرفته شده به وسیله اشعه ایکس و سی تی اسکن دیده می‌شود.
دلایل انجام دیسکوگرام
به نقل از متخصصین کلینیک درمان دیسک کمر امید دیسکوگرام یک آزمایش غیرتهاجمی است که معمولاً برای بررسی اولیه کمر درد به کار برده نمی‌شود. در صورتی که کمر درد علیرغم انجام اقدامات درمانی اولیه نظیر مصرف دارو و درمان‌های فیزیکی همچنان ادامه یابد ممکن است پزشک انجام آزمایش دیسکوگرام را به شما پیشنهاد دهد. برخی پزشکان قبل از انجام عمل جراحی فیوژن ستون فقرات و به منظور تشخیص این که کدام دیسک باید برداشته شود از دیسکوگرام استفاده می‌کنند. به هر حال، همیشه دقت آزمایش دیسکوگرام در تعیین دقیق دیسک آسیب‌دیده که باعث بروز کمر درد شده است کافی نیست. بسیاری از پزشکان به جای تکیه بر نتایج این آزمایش از روش‌های مانند ام آر آی و سی تی اسکن برای تشخیص مشکلات دیسک و هدایت درمان استفاده می‌کنند.
آماده شدن برای دیسکوگرام
به نقل از واحد تحقیق و پژوهش کلینک درمان آرتروز زانو امید قبل از آنجا این فرایند، از شما برای تعیین درست بودن عملکرد کلیه‌ها و نرمال بودن انعقاد خون، آزمایش خون گرفته می‌شود. شما باید همه داروهایی که مصرف می‌کنید شامل مکمل‌های گیاهی، حساسیت‌ها و آلرژی‌هایی که به خصوص نسبت به داروهای بیهوشی، بیهوشی عمومی یا نسبت به مواد یددار (که به آن رنگ یا رنگ اشعه ایکس گفته می‌شود) دارید را به اطلاع پزشک برسانید. پزشک ممکن است از شما بخواهد که مصرف آسپیرین، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی یا داروهای رقیق‌کننده خون را از مدتی قبل از انجام این آزمایش قطع کنید. همچنین شما باید پزشک را در مورد بیماری‌های اخیر خود آگاه کنید. احتمالاً به شما گفته می‌شود که از نیمه شب قبل از انجام این فرایند از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید. پزشک به شما خواهد گفت که صبح روز انجام دیسکوگرام کدام داروها را می‌توانید استفاده کنید.
شما باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که یکی از اعضای خانواده یا دوستانتان، شما را همراهی کرده و پس از انجام فرایند، شما را به منزل برساند. به شما لباس‌های مخصوص داده می‌شود که در هنگام انجام تست باید آنها را بپوشید. زنان همیشه باید در مورد احتمال باردار بودن خود، پزشک یا تکنسین عکس‌برداری را آگاه کنند. بسیاری از آزمایش‌های تصویری را نمی‌توان در دروان بارداری انجام داد زیرا جنین در معرض تابش اشعه‌های آن قرار می‌گیرد. اگر انجام عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس ضرورت دارد باید احتیاط لازم برای به حداقل رسیدن تابش اشعه به جنین به کار گرفته شود. اگر قبلاً نتایج آزمایش‌های تصویری که در گذشته انجام داده‌اید (مانند ام آر آی ستون فقرات کمری) را به دست پزشکتان نرسانده‌اید باید آنها را در روز انجام دیسکوگرام همراه خود بیاورید.
تجهیزات دیسکوگرام چه شکلی هستند؟
تجهیزاتی که معمولاً برای انجام این آزمایش به کار برده می‌شوند شامل یک میز رادیوگرافیک، یک یا دو لوله اشعه ایکس و مانیتوری شبیه به تلویزیون است که در اتاق آزمایش قرار دارند. فلوروسکوپی که اشعه ایکس را به تصاویر ویدیویی تبدیل می‌کند برای دیدن و هدایت فرایند مورد استفاده قرار می‌گیرد. ویدیو توسط دستگاه اشعه ایکس ساخته می‌شود و یک دتکتور نیز روی میزی که بیمار روی آن دراز می‌کشد قرار دارد. تجهیزات دیگر که ممکن است در هنگام انجام دیسکوگرام به کار برده شوند عبارتند از یک خط داخل وریدی، دستگاه اولتراسوند و تجهیزات مانیتورینگ ضربان قلب و فشار خون. دستگاه سی تی اسکن معمولاً یک دستگاه جعبه‌ای شکل بزرگ است که در مرکز آن یک سوراخ یا یک تونل کوچک قرار دارد. شما روی یک تخت معاینه باریک دراز می‌کشید و به داخل تونل حرکت داده می‌شوید. لوله اشعه ایکس و دتکتورهای الکترونیکی اشعه ایکس در یک حلقه در سمت مخالف یکدیگر قرار دارند که به آنها گانتری گفته می‌شود. ایستگاه کامپیوتری که اطلاعات تصویربرداری را پردازش می‌کند در یک اتاق کنترل مجزا قرار دارند و تکنسین در حالی که می‌تواند شما را ببیند، از طریق این ایستگاه کامپیوتری، اسکنر و مانیتور را برای انجام آزمایش هدایت می‌کند و معمولاً قادر خواهد بود با استفاده از یک میکروفون و اسپیکر با شما صحبت کرده و حرف‌های شما را بشنود.
آزمایش دیسکوگرام چگونه انجام می‌شود؟
اشعه ایکس نوعی تابش مانند نور یا امواج رادیویی است. اشعه ایکس از بیشتر اشیا از جمله بدن انسان عبور می‌کند. دستگاه اشعه ایکس زمانی که به دقت برای قسمت مورد معاینه بدن به کار برده می‌شود، اشعه‌هایی را به صورت گروهی تولید می‌کند که از بدن عبور می‌کنند و تصویر حاصله روی یک فیلم فتوگرافیک یا دتکتور مخصوص ثبت می‌شود. قسمت‌های مختلف بدن، اشعه ایکس را در درجات مختلف جذب می‌کند. تراکم استخوان اشعه بیشتری نسبتی به بافت نرم مانند عضلات، چربی و ارگان‌ها جذب می‌کند و اشعه بیشتری از آنها عبور می‌کند. در نتیجه، استخوان‌ها در عکس گرفته شده به وسیله اشعه ایکس، سفید رنگ بوده و بافت‌های نرم، سایه‌ای خاکستری رنگ را تشکیل داده و هوا سیاه به نظر می‌رسد. تا این اواخر، تصاویر گرفته شده به وسیله اشعه ایکس روی ورق‌های فیلم بزرگ ظاهر می‌شود (بسیار شبیه به نگاتیوهای فوتوگرافیک). امروزه، بیشتر تصاویر در قالب فایل‌های دیجیتالی تهیه و به صورت الکترونیکی ذخیره می‌شوند. این تصاویر ذخیره شده برای تشخیص و مدیریت بیماری به راحتی قابل دسترس هستند.
در فلوروسکوپی از یک پرتو پیوسته یا پالسی اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر روی صفحه فلورسنت یا مانیتور شبیه به تلویزیون استفاده می‌شود. زمانی که تصویربرداری با ماده کنتراست انجام می‌شود، قسمت‌های مورد آزمایش به وضوح تیره‌تر می‌شود (یا با معکوس کردن الکترونیکی، این قسمت‌ها سفید می‌شوند). این روش خاص عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس به پزشک کمک می‌کند تا مفاصل یا ارگان‌های داخلی بدن را در حال حرکت ببیند. تصاویر یا فیلم‌ها گرفته می‌شوند و به صورت الکترونیکی در کامپیوتر ذخیره می‌شوند.
روش انجام دیسکوگرام
این فرایند معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود. پرستار یا تکنسین یک خط داخل وریدی در سیاهرگ دست یا بازوی شما قرار می‌دهد و داروی آرام‌بخش را از این طریق به شما تزریق می‌کند. شما در هنگام انجام فرایند بیدار هستید و همه علائمی را که در هنگام انجام آزمایش تجربه می‌کنید، توضیح می‌دهید. ممکن است برای پیشگیری از حالت تهوع و استفراغ و درد به شما داروهایی داده شود و همچنین آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری از بروز عفونت برای شما تجویز شود. شما روی تحت معاینه به پهلو قرار داده خواهید شد و به آرامی به سمت جلو حرکت داده می‌شوید. پشتی‌هایی ممکن است برای کمک به راحتی شما مورد استفاده قرار گیرند. یک مانیتور که ضربان قلب، فشار خون و نبض شما را در حین انجام فرایند نشان می‌دهد به شما وصل می‌شود.
قسمتی از بدن شما که باید خط وریدی در آن قرار داده شود اصلاح و استریلیزه شده و با یک پارچه پوشانده می‌شود. موهای اطراف قسمتی که تحت دیسکوگرام قرار می‌گیرد نیز اصلاح می‌شود. پزشک با استفاده از بیهوشی موضعی، قسمت تحت آزمایش را بیحس می‌کند. پزشک برای گرفتن تصاویر لحظه‌ای هدایت شده به وسیله اشعه ایکس (فلوروسکوپی) یک سوزن از روی پوست به داخل دیسک مورد معاینه قرار می‌دهد. زمانی که سوزن وارد دیسک شد، ماده کنتراست نیز تزریق شده و سوزن برداشته می‌شود. در حین انجام فرایند ممکن است از شما خواسته شود که شدت، موضع و توزیع درد را در بدن خود توضیح دهید. اگر دیسک مورد تزریق باعث کمر درد شده باشد، ممکن است شما درد مشابهی را تجربه کنید. ممکن است نیاز به تکرار فرایند برای دیسک‌های دیگر هم باشد. از آنجا که دیسکوگرام یک تست عینی تلقی می‌شود، تکنسین نیم تواند پس از انجام تزریق، سطح مورد تزریق را به طور دقیق تعیین نماید. برای جلوگیری از خونریزی، روی پوست شما را فشار می‌دهند و با یک باند آن را پانسمان می‌کنند. نیازی به بخیه وجود ندارد. خط داخل وریدی شما نیز برداشته می‌شود.
پس از کامل شدن تزریق، به کمک اشعه ایکس یا سی تی اسکن، آنالیزهای بیشتری از دیسک مورد تزریق انجام می‌شود. اگر ماده کنتراست به خارج از دیسک رسید، ممکن است نشان‌دهنده وجود پارگی در حلقه خارجی دیسک باشد. شما به مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه به قسمت مراقبت منتقل می‌شوید. این فرایند معمولاً در یک ساعت انجام می‌شود که به تعداد سطوح دیسکی که پزشک باید آنها را معاینه و ارزیابی کند بستگی دارد.
تجربه من حین انجام فرایند دیسکوگرام و پس از آن چگونه است؟
زمانی که سوزن برای خط وریدی وارد سیاهرگ شما می‌شود و زمانی که بیحسی موضعی به شما تزریق می‌شود کمی احساس سوزش خفیفی داشته باشید. بیشتر این احساس‌ها در ناحیه شکاف پوست دریافت می‌شود که با استفاده از بیحسی موضعی برطرف می‌شوند. زمانی که کاتتر در سیاهرگ یا سرخرگ شما قرار داده می‌شود ممکن است کمی فشار احساس کنید. ممکن است در هنگام ورود سوزن احساس درد و ناراحتی داشته باشید زیرا سوزن به سمت دیسک مورد نظر هدایت می‌شود. از شما خواسته می‌شود که در هنگام انجام این فرایند کاملاً ثابت بمانید. از آنجا که ماده کنتراست از بدن شما عبور می‌کند، ممکن است شما کمی احساس گرما داشته باشید که البته به سرعت برطرف می‌شود. ممکن است به مدت چند ساعت پس از مراجعه به منزل در محل تزریق درد داشته باشید. می‌توانید به مدت ۲۰ دقیقه روی ناحیه دردناک یخ قرار دهید. ممکن است پزشک برای شما داروهای مسکن معمولی را تجویز نماید. اگر درد شدید باشد و با تب نیز همراه شود باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
نتایج دیسکوگرام
پزشک برای تعیین علت بروز کمر درد، تصاویر گرفته شده و اطلاعات را که شما در مورد درد احساس شده حین انجام فرایند به او می‌دهید را بررسی می‌کند. پزشک از این اطلاعات برای هدایت درمان یا آماده‌سازی شما برای انجام عمل‌های جراحی استفاده می‌کند. پزشک معمولاً فقط به نتایج تست دیسکوگرام اکتفا نمی‌کند زیرا دیک مبتلا به تغییرات فرسایشی و پارگی ممکن است علت بروز درد نباشد. همچنین واکنش‌های دردناک در هنگام انجام دیسکوگرام ممکن است بسیار متنوع باشند. معمولاً نتایج دیسکوگرام با نتایج آزمایش‌های دیگر مانند ام آر آی یا سی تی اسکن و معاینات بالینی ترکیب می‌شود تا بتوان یک برنامه درمانی مناسب برای کاهش کمر درد ارائه کرد.
عوارض جانبی دیسکوگرام
دیسکوگرام معمولاً بی‌خطر است اما همانند هر فرایند پزشکی دیگر ممکن است با خطرات احتمالی یا عوارض جانبی همراه باشد که برخی از آنها عبارتند از:
- عفونت
- تشدید کمر درد مزمن
- سر درد
- آسیب‌دیدگی عصب‌ها یا عروق خونی در ستون فقرات و اطراف آن
- واکنش‌های آلرژیک به رنگ