این بیماری پوستی را چقدر می شناسید
چندی پیش، بیماری با ضایعات متعدد زخمی در دست و پا و صورت و بزرگی غدد لنفاوی زیرجلدی در ناحیه دست و پا به من مراجعه کرد. می‌گفت ۳ ماه پیش سفری به منطقه زیارتی آقاعلی‌عباس در کاشان داشته و از همان موقع متوجه بروز این زخم‌ها شده است…
آزمایش سالک برایش دادیم و چون مثبت بود، آمپول سالک تزریق شد. حالا که هوا گرم شده و تعداد سفرها بیشتر می‌شود، احتمال اینکه مردم به مناطق سالک‌خیز سفر کنند زیاد است و این موضوع بهانه‌ای شد تا در «پوست‌ومو»ی این هفته درباره سالک به چند نکته اشاره کنم.
عامل ایجاد بیماری سالک (لشمانیا)انگلی است که چند خاستگاه برای زندگی دارد. یکی از خاستگاه‌ها در بدن جوندگان، حیوانات وحشی و به‌خصوص سگ‌هاست. پشه، عامل این بیماری از طریق نیش‌زدن این حیوانات به فرم بیماری‌زای انگل آلوده می‌شود و می‌تواند از طریق نیش، انگل را وارد بدن انسان کند. بیماری سالک می‌تواند پوستی باشد، می‌تواند احشایی (کالازار) باشد و می‌تواند مخاطی باشد. معمولا بعد از چند روز یا چند هفته یا چند ماه ضایعات زخمی و سخت روی بدن به‌خصوص نقاط باز مثل دست و پا و صورت ظاهر می‌شود. فرد با مشاهده این ضایعات باید سریعا به پزشک مراجعه کند. سالک با آزمایش خون تشخیص داده می‌شود. دیدن انگل خاص که مولد بیماری سالک است، تشخیص سالک را مسجل می‌کند و درمان براساس تعداد ضایعات و سن بیمار ارائه می‌شود.
اگر سفر می‌روید…
سالک، بیماری بسیار قدیمی است که بسیاری از نقاط دنیا از جمله افغانستان، پاکستان، عراق، سوریه، اردن، الجزایر، تونس، مراکش و عربستان سعودی آلوده به انگل آن هستند. متاسفانه نقاط سالک‌خیز در کشور ما کم نیست. مناطقی از اصفهان (شاهین‌شهر و نطنز)، ایلام، دامغان، آذربایجان، کاشان و… منبع انگل سالک هستند. اگر به این مناطق سفر می‌کنید بسیار مراقب حشرات باشید و اجازه ندهید پشه شما یا کودکتان را بگزد. اگر در چادرهای مسافرتی اقامت می‌کنید، حتما قبل از خواب مطمئن شوید پشه‌ای در چادر نیست و زیپ پنجره و در چادر را ببندید. اگر در مسافرخانه یا هتل هستید نیز به بهداشت و تمیزی محیط توجه کنید و قبل از خواب محیط را بررسی کنید که حشره‌ای در اتاق نباشد. اگر در فضای باز می‌خوابید حتما از پشه‌بند استفاده کنید.
روستایی یا شهری
۲ نوع سالک داریم؛ شهری یا خشک و روستایی یا مرطوب. عامل انگل این دو متفاوت بوده و شکل ضایعات فرق دارد. در نوع شهری، زخم خشک است و ترشحاتی ندارد. پس از ۲ تا ۸ ماه از گزش پشه خاکی آلوده، برجستگی‌های کوچک سرخ‌رنگی در محل گزش ظاهر می‌شود، بعد ضایعه برجسته و به نسبت سفت می‌شود. کم‌کم روی زخم فرورفتگی ایجاد می‌شود و به‌تدریج به صورت زخمی باز در می‌آید. سالک نوع شهری در تهران، مشهد، شیراز، کرمان، نیشابور، یزد و بم بیشتر دیده شده است. در نوع روستایی معمولا ۴ ماه پس از گزش پشه خاکی، ضایعه به صورت جوش ظاهر و سپس زخم آن به سرعت بزرگ می‌شود. این زخم به طور معمول برجسته و دارای ترشح است. سالک روستایی در استان‌های اصفهان، فارس، خوزستان، کرمان، گلستان، خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، یزد و سمنان وجود دارد.
سالک درمان می‌خواهد؟
همانطور که از اسم سالک پیداست، این بیماری ظرف مدت یک سال بهبود پیدا می‌کند اما جوشگاه سالک باقی می‌ماند مگر آنکه تحت درمان قرار گرفته باشید. معمولا از داروی گلوکانتیم برای درمان استفاده می‌شود. این آمپول هم داخل ضایعه هم به شکل عضلانی تزریق می‌شود اما چون عوارض قلبی دارد، باید بیمار از این نظر بررسی شود. فریزکردن یا کرایوتراپی نیز درمان دیگری است که برای مواردی که امکان تزریق وجود ندارد استفاده می‌شود. اگر انگل مقاوم به این دارو باشد، می‌توان از داروهای جدیدتری استفاده کرد. متاسفانه هنوز واکسن پیشگیری سالک تولید نشده است.
سالک واگیردار است؟
سالک واگیردار نیست و حتما باید از طریق پشه، انگل آن به فرد دیگری منتقل شود. اگر فردی در خانواده مبتلا به سالک است نیازی نیست از او دوری کنید.
دکتر امیرهوشنگ احسانی
متخصص پوست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران