بحران ایجاد شده توسط کرونا ویروس چالش های روحی کاملاً جدیدی را برای کلیه جوامع به ارمغان آورده است
بحران ایجاد شده توسط کرونا ویروس چالش های روحی کاملاً جدیدی را برای کلیه جوامع به ارمغان آورده است.در حال حاضر کرونا و ایجاد علائم روانشناختی در پی آن به یک معضل مهم تبدیل شده است زیرا چنانچه به این علائم در فرد توجه نگردیده و حل و فصل نشود می تواند واکنش های غصه ، غم ، ناکامی را در پی داشته و به اختلال افسردگی تبدیل شود و در ادامه اختلال خواب، اختلال خوردن، افکار خودکشی ، تجسم غیر واقعی از حادثه یا وقوع مجدد آسیب، گریه های مداوم و غیرارادی را برای فرد ایجاد کند .
زندگی در فضایی محدود با اعضای خانواده به مدت طولانی و به صورت مداوم در معرض اخبار مربوط به همه گیری بیماری قرار داشتن، ممکن است منجر به کسالت، اضطراب، نگرانی و وحشت شود. همچنین می تواند احساساتی همچون افسردگی و ترس در ما ایجاد کند و باعث تغییرات جسمانی چون گرفتگی قفسه سینه و بی خوابی شود. تمامی این حالات، واکنش های نرمال به شرایط استرس زاهستند.
برای خانواده های دارای فرزند، گذراندن زمان بیشتر با هم، فرصت خوبی برای ارتباط بیشتر والدین و فرزندان خواهد بود. برای سالم ماندن در هنگام شیوع ویروس کرونا، اعضای خانواده باید با کمک به یکدیگر و ایجاد احساس امنیت، مثبت اندیشی و حفظ ذهنیت سالم، منبع اصلی حمایت برای هم باشند.
در مواقع اضطراری ما به شکلی کاملا غریزی رفتار می کنیم . بدین صورت که یا در شرایط بحرانی فرار می کنیم و یا مقاومت از خود نشان می دهیم . بدن ما درون خود یک واکنش اضطراری خودکار دارد که از سیستم عصبی و سیستم غدد درون ریز برای افزایش کارکرد بدن در زمان مواجه شدن با خطر استفاده می کند. می توانیم آن را یک مکانیسم اضطراری در نظر بگیریم که بدن برای قدرت رسانی به ما در زمان برخورد با شرایط خطرناک استفاده می کند. لحظه ای که فکر می کنیم در خطر هستیم بدن یک واکنش استرس را تحریک می کند. این واکنش استرس باعث می شود بدن از خود هورمون های استرس را داخل جریان خون ترشح کند، از جمله آدرنالین، کورتیزول، نورا پی نفرین و هورمون های دیگر . هورمون ها از طریق جریان خون به نقاط هدف دار در بدن می روند تا باعث تغییرات روانی، فیزیکی و عاطفی شده و این ها توانایی برخورد با تهدید را زیاد می کنند، چه بخواهید با خطر مبارزه کرده و یا اینکه فرار را انتخاب کنید.
در دوران اجرای فاصله اجتماعی خانواده ها می توانند با اجرای راهکارهای زیر دوران همه گیری ویروس کرونا را تبدیل به فرصتی برای نزدیک تر شدن به هم و ایجاد رابطه عاطفی عمیق تر کنند.
۱-برای نزدیک ترکردن اعضای خانواده به هم، فعالیت های روزانه ای برنامه ریزی کنید که همه با هم مشارکت داشته باشند.
هر روز یک یا چند فعالیت خانوادگی برنامه ریزی کنید که همه افراد خانواده مجبور به شرکت در آن باشند. (البته فرصت کافی برای فعالیت های فردی هم در نظر بگیرید.)
حفظ یک فضای خانوادگی آرام و دلنشین برای ایجاد احساس امنیت در اعضای خانواده از اهمیت اساسی برخوردار است. استرس طولانی مدت ناخودآگاه باعث می شود افراد احساس ناراحتی و اضطراب کرده و حتی ممکن است مشکلات عاطفی جدی تری را به-وجود آورد. این نکته خیلی مهم است که اعضای خانواده یکدیگر را حمایت کنند و ارتباط مستمر بین افراد یکی از راه های کاهش استرس در هنگام شیوع بیماری است.
۲- در ارتباط با کودکان، نظرات خود را به زبان ساده برایشان توضیح دهید.
روش های مختلفی برای کمک به کودکان در سنین مختلف برای درک همه گیری وجود دارد. بیشتر کودکان درمورد شیوع بیماری کرونا شنیده اند و برای درک بهتر موقعیت به سخنان والدین شان متکی هستند. از آنجایی که که زندگی عادی شان به دلیل بیماری همه گیر مختل شده یا دچار تغییر شده، به کمک خانواده نیاز دارند تا بتوانند واکنش صحیح به موضوع داشته باشند.
والدین می توانند با بازی کردن یا داستان خواندن، نقش بازی کردن (مثلاً معلم بازی، …) یا روش های خلاقانه دیگر برای بچه های کوچکتر به آنها کمک کنند تا معنای همه گیری را متوجه شوند. به عنوان مثال می توانند همراه کودک شان یک ویروس را نقاشی کنند، یا برایشان یک داستان مصور در مورد کسی که با ویروس می جنگد بخوانند. والدین می توانند در حین بازی به کودکان کمک کنند که بفهمند چطور ماندن در منزل می تواند راهی قدرتمند برای شکست ویروس باشد.
البته والدین می توانند تصمیم بگیرند که با اطلاعات صریح تری راجع به بیماری با فرزندان بزرگتر خود صحبت کنند. از گفتن جملاتی مثل «این موضوع مربوط به بزرگترها است و تو نمی فهمی» خودداری کنید. سعی کنید که به سوالات فرزند خود درست پاسخ دهید و در مورد وضعیت واقعی و راهکارهای احتمالی صریح و صادق باشید.
۳- با فرزندتان بازی کنید .
این نکته مهم است که والدین به کودکان کمک کنند تا نگرشی خوش بینانه همراه با اعتماد به نفس در خود ایجاد کنند تا بتوانند بر چالش های فعلی و مشکلاتی که در آینده با آنها روبرو خواهند شد غلبه کنند، و این امر مهم را می توان از طریق بازی کردن به دست آورد.
بازی های کودکان و والدین می تواند روشی موثر برای تقویت پیوند عاطفی بین آنها، تسکین استرس و ایجاد مقاومت و انعطاف پذیری در کودکان باشد. والدین نباید بگذارند کودکان به تنهایی بازی کنند، بلکه باید در فعالیت های آنها شرکت کنند. به عنوان مثال، والدین می توانند در فعالیت های ورزشی، قصه سرائی و طرح سوال ، جواب به کودکان خود بپیوندند تا استرس و اضطراب آنها را کاهش دهند.
بازی کردن همچنین می تواند به توانایی های کودک در تنظیم احساساتش کمک کند. والدین می توانند به کودکان خود کمک کنند تا با کشیدن نقاشی، تئاتر، پانتومیم بازی کردن، هنر و کاردستی احساس خود را بشناسند.
۴- پدران محترم، بیشتر با فرزند خود وقت بگذرانید.
پدرها نقش اساسی در تربیت فرزندان دارند و بایستی در هنگام شیوع بیماری همه گیر نیز بیشتر نقش آفرینی کنند. مطالعات نشان می دهد کودکانی که پدران شان بیشتر در تربیت و پرورش آنها درگیر بوده اند، سازگاری اجتماعی و سلامت روانی بهتری در زندگی نشان می دهند.
طی این دوران، وظایف روزمره از قبیل آماده کردن غذا، شستشو و استریلیزه کردن بیشتر و خسته کننده تر از روزهای کاری عادی باشد. پدرها باید برای انجام برخی کارهای روزمره خانه پیش قدم شوند و یادشان باشد که با فرزندان خود بازی کنند. کودکان از فضای خانوادگی شاد لذت خواهند برد و با مشاهده ارتباط خوب بین افراد خانواده خود و این که همه به یکدیگر کمک می کنند احساس قدرت خواهند کرد.
۵- به مشارکت فرزند خود بها دهید.
در این زمان سخت، والدین باید بهای بیشتری به فرزندان خود بدهند. فرزند خود را تشویق کنید تا جایی که می تواند در کارهای منزل مشارکت کند و آنها را در بحث ها و تصمیمات خانوادگی درگیر کنید. کودکان می توانند درمورد کارهای روزمره و قوانین منزل با سایر اعضای خانواده صحبت کنند، فعالیت های مربوط به خودشان را برنامه ریزی کنند، و زمانی که در منزل هستند را مدیریت کنند.
به این ترتیب، فرزندان شما احساس کنترل خواهند داشت، که به آنها کمک خواهد کرد تا به احساس عدم اطمینان غلبه کنند. همچنین فرصتی برای آنها خواهد بود تا مدیریت زمان را یاد گرفته و مهارت های برنامه ریزی شان را بهتر کنند.
با این ۵ راهکار، شما می توانید بحران را برای خود و خانواده تان تبدیل به فرصت کنید.
نکاتی برای برطرف شدن کسالت ناشی از قرنطینه و اجرای فاصله اجتماعی :
– تا حد امکان در قرنطینه فعال باشید.
– در این دوران می توانید به موسیقی مورد علاقه خود گوش کنید.
– توجه به محیط طراف خانه و پاکسازی محیط اطراف را در برنامه های روزانه خود قرار دهید.
– توجه و یادآوری به کارها و روش هایی که قبلا برای کاهش استرس از آنها استفاده می کردیم.
– نوشتن لیستی از کارهایی که می خواهید انجام دهید و اجرای آنها در طول روز مفید است.
– با دوستان و خانواده در تماس باشید. از آنجا که گفتگو برای بهسازی روانشناختی موثر است گفتگوهای تلفنی در کاهش استرس می تواند کمک کننده باشد.
– خود اندیشی و تأمل بر ارزشهای مهم را در برنامه های روزانه خود قرار بدهید.
– تمرکز به حافظه جمعی : در جامعه ایران با توجه به سپری کردن شرایط جنگ ،تحریم و … فعالیت هایی مانند مشارکت در کارهای عمومی و جمعی برای افراد به شکل یک ارزش و یا کهن الگو در حافظه جمعی جامعه نقش بسته است . به طور مثال در بحران کنونی افراد مختلف شروع به تولید ماسک و سایر مایحتاج ضروری را کرده اند که این موضوع می تواند شرایط مقابله و مدیریت موثر هیجانات مرتبط با فاصله گذاری اجتماعی را در جامع بوجود بیاورد .
– جایگزین کردن پیام های تصویری به جای تماس تلفنی و یا دیدار حضوری می تواند در فرد احساس مطلوبی را بوجود بیاورد.
– آموزش به افراد سالمند در خانواده جهت استفاده از اپلیکیشن ها و برنامه هایی که می تواند برای این گروه جذاب بوده و در ضمن آن آموزش هایی برای سلامتی و بهداشت آن ها داشته باشد.
– انجام تمرینهای بدنی و کششی می تواند در افراد احساس مطلوبی را بوجود بیاورد.
– آموزش مهارتهای حرکتی و بازی هایی برای کودکان ، ضمن اینکه آن ها را در این شرایط فعال نگه می دارد می تواند در کنار این فعالیتها، آموزش هایی برای مقابله با احساسات و هیجانات منفی را در پی داشته باشد.
– ایجاد فرصتی برای انجام کارهای شخصی در این شرایط ، احساسات مثبتی را پس از مشاهده تغییرات در کارهای شخصی که عقب مانده است برای فرد بوجود می آورد.
– احساس شادکامی از شرکت در یک طرح اجتماعی برای قطع کردن زنجیره بیماری ، احساس تعلق خاطر به جامعه و شادکامی را برای فرد به ارمغان خواهد داشت.
– پیدا کردن راهکارهایی برای تعامل دوباره با اطرافیان در این شرایط، ضمن یادآوری مهارت های زندگی که فرد قبل از این دوران از آنها استفاده می نموده است ، کمک خواهد کرد تا از مهارت حل مسئله و تفکر خلاق استفاده بیشتری نماید .
– انجام بازی های مشترک در خانه باعث ایجاد پیوند عاطفی در بین والدین و فرزندان و سایر اعضای خانواده که در این بازی های شرکت داشته باشند ، بوجود می آورد.
– خواندن آهنگ برای مقابله با استرس کودک باعث آرام شدن کودکان و یادگیری یک روش مواجهه و مقابله شاد و مفرح با استرس را در کودک خواهد داشت .
– پذیرفتن اینکه این شرایط یک چالش بزرگ در فرد، اجتماع و سایر جوامع است ودر این همه گیری همه افراد یک جامعه فعالیت هایی خواهند داشت .
– باتوجه به فرهنگ ایرانی شعرخوانی مخصوصا حافظ خوانی و تفسیر آن به شکل جمعی می تواند کمک کننده باشد.
– تصویرسازی ذهنی از یک موقعیت خوشایند.
– اجرای تکنیک های تنفسی و آرام سازی.
– استفاده از روش های مدیتیشن ، خنده درمانی.
– بیان احساسات و صحبت نمودن در مورد این احساسات می تواند باعث ایجاد حسی در افراد گردد که، این امکان وجود دارد دیگران هم این احساسات مشابه را تجربه می نمایند .
– توجه به احساسات کودکان و آموزش در خصوص نحوه مدیریت احساسات و هیجانات .
– پرهیز از مسخره کردن هراس اطرافیان و توجه به نگرانی ها و ارائه آموزش ها لازم در خصوص مدیریت نگرانی ها در خانواده و جامعه .
– نوشتن خاطرات و بازگویی آن ها برای اعضای خانواده .
– تعریف خاطره خوش برای دیگران و شنیدن خاطرات دیگران بدون قضاوت نمودن.
– در صورت بروز علائم روانشناختی که تا کنون آن را تجربه نداشته اید، مانند ، ترس ، اضطراب، دوری از فعالیت های روزانه ، نگرانی های طولانی مدت ، افکار مزاحم و علائم جسمی که شما را ناراحت می نماید مانند طپش قلب، عرق، سردی دست و پا ، تنگی نفس ، خواب آشفته ، افکار خودکشی ، عدم لذت بردن از زندگی و فعالیت های روزانه و یا سابقه بیماری های روانپزشکی … حتما با روانشناس و یا روانپزشک تماس بگیرید.
خانواده ها به این نکته توجه داشته باشند که حتما زمانی را برای تنهایی خود اختصاص دهند . قرنطینه مشترک برای خانواده ها و زوجین چالش های خاصی را ایجاد می کند: اگر روزهای زیادی را در یک فضای محدود بگذرانید ، ممکن است درگیری ایجاد شود. بنابراین مهم است که مرتباً وقت خود را به تنهایی بگذرانید ، مثلاً در همان فضای قرنطینه زمانی را جهت تنها بودن و ارائه کارهای شخصی به شکل انفرادی انجام دهید. در مقابل ، تماشای مکرر و طولانی مدت تلویزیون یا بازی در رایانه می تواند به بی قراری ، پرخاشگری و تنفر در کودکان و بزرگسالان منجر شود .
دکتر محمدرضا غفارزاده رزاقی ـ میترا گلزاری
مدیر گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد ـ کارشناس مسئول سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ـ شبکه بهداشت و درمان شهرستان پردیس