به گزارش خبرگزاری مهر، حمیدرضا خانکه در نشست هم اندیشی رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ با دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور که به صورت مجازی برگزار شد، ضرورت جایگاه رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ و رسالت آن در نظام سلامت کشور را تبیین کرد و اظهار داشت: از ۳۰ بهمن ۱۳۹۸، برای اولین بار کرونا در ایران و در شهر قم شناسایی و تأیید شد، و به سرعت گسترش پیدا کرد و وزارت بهداشت، مدیریت بیماری را به عهده گرفت و سازمان‌های دیگر هم کمک کردند، و به رغم توفیقات خوبی که در حوزه مدیکال، تولید دارو و واکسن داشتیم، متأسفانه شاهد چهار موج از شیوع بیماری بودیم که طی روزهای اخیر نیز موج پنجم آن آغاز شده است.
وی افزود: در ابتدا، بیماری از پیچیدگی خاصی در سراسر دنیا برخوردار بود، بطوری که ماهیت ویروس و جهش‌های آن زیاد مشخص نبود و درمان مشخصی برای آن ارائه نمی‌شد، ضمن آنکه مدیریت کووید در همه کشورهای دنیا، با مشکلاتی روبه رو بود که شاید به دلیل توجه کمتر به ابعاد دیگری غیر از مدیکال بود.
خانکه تصریح کرد: با شیوع کووید ۱۹، سرعت گسترش، رعایت نکات بهداشتی و پذیرش محدودیت‌ها از سوی مردم، و سیاست‌های ملی در کشورهای مختلف، متفاوت بود. همراهی مردم متفاوت است و بحث گروه‌های آسیب پذیر و افراد کم برخوردار مطرح شد، و به رغم اینکه در اوایل پاندمی، همه فکر می‌کردند که کرونا به عدالت به همه آسیب می‌رساند، بعد متوجه شدیم که افراد متفاوت، تأثیر متفاوت می‌گیرند.
رئیس رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ افزود: با توجه به اینکه گاهاً مردم به دلایل مختلف، نسبت به توصیه‌های ستاد ملی کرونا مقاومت نشان می‌دادند و مدیریت بیماری را با مشکل روبه رو می‌کردند، این ضرورت به مقام عالی وزارت بهداشت پیشنهاد داده شد تا ابعاد اجتماعی کووید مورد بررسی و راهکارهای لازم برای آن پیش بینی شود، تا اینکه به دستور وزیر بهداشت، رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ از اسفند ۱۳۹۹ فعال شد و هدف آن، پرداختن به جنبه‌های اجتماعی ناشی از شیوع بیماری کرونا است که کمتر مورد توجه قرار گرفته بود.
رئیس دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی ادامه داد: این دانشگاه با سبقه ای که در حوزه سلامت اجتماعی دارد و حدود ۳۰ سال در حوزه اجتماعی مطالعه کرده و با توجه به رسالت و مرجعیتی که در حوزه‌های سلامت اجتماعی و توانبخشی دارد، برای این کار انتخاب شد و سابقه ۳۰ ساله این دانشگاه در حوزه سلامت اجتماعی اجازه داد تا بتواند ورود بهتری به این حوزه داشته باشد. هرچند که دانشگاه‌های مختلف در سطح کشور دارای دپارتمان‌های سلامت اجتماعی و طب اجتماعی هستند، و مراکز مربوط به عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت هم در کشور فعالیت می‌کنند، اما سبقه ۳۰ ساله دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و مطالعات متعددی که از ابتدای شیوع کووید ۱۹ انجام داده بود، این اولویت را به این دانشگاه داد تا مرجعیت این حوزه را به عهده بگیرد و با مشارکت همکاران دیگر بتواند این کار را به سرانجام برساند.
خانکه سپس گزارشی از عملکرد رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ طی چند ماه گذشته که از تأسیس آن می‌گذرد و برنامه‌هایی که در پیش دارد، ارائه داد و اظهار داشت: وقتی صحبت از رصدخانه می‌کنیم، یعنی مجموعه‌ای که وظیفه دارد تا دیده بانی کند و اطلاعات مورد نظر مرجع خود را جمع آوری کرده و در تصمیم سازی و تصمیم گیری کمک کند. ما معتقد بودیم که بسیاری از تصمیمات ستاد ملی کرونا با کم توجهی به ابعادی غیر از سلامت گرفته می‌شد و ابعاد اجتماعی کمتر مورد توجه بود. مثلاً حمایت از گروه‌های آسیب پذیر را نداشتیم، لذا باید رصدخانه شکل می‌گرفت تا شاخص‌های مرتبط با سلامت اجتماعی رصد شده و این شاخص‌ها را به گفتمان‌های سیاسی تبدیل کرده و در اختیار برنامه ریزان و سیاستگذاران قرار بدهد تا تصمیمات منطقی‌تری گرفته شود. این نقطه ضعف در خیلی از کشورهای دنیا و در کشور ما هم بود و با این منطق، رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ شکل گرفت.
وی در مورد مفهوم «سلامت اجتماعی» گفت: ما از سه بعد به سلامت اجتماعی نگاه می‌کنیم، ۱- بعد فردی این حوزه است که بخشی از سلامت فرد را در بر می‌گیرد، ۲- نگاهی است که جامعه را مورد مخاطب قرار می‌دهد و واحد سلامت اجتماعی را جامعه می‌داند. جامعه‌ای که می‌تواند سلامت داشته باشد، جامعه‌ای که می‌تواند سلامت را تأمین کند و یا سلامت را به مخاطره بیاندازد، و شاخص‌هایی وجود دارند که می‌توانند جامعه را برخوردار سلامت کنند، مانند ” اعتماد اجتماعی، مشارکت، درآمد، و… “، ۳- نگاه سوم، از بعد مؤلفه‌های اجتماعی تأثیرگذار بر سلامت است، که قاعدتاً این مؤلفه‌ها، شرایطی را به وجود می‌آورند که ما در این شرایط متولد می‌شویم، زندگی کرده، تحصیل می‌کنیم، پیر شده و فوت می‌کنیم و اگر این مؤلفه‌ها توزیع نابرابر داشته باشند، طبقات اجتماعی را ایجاد می‌کنند و شکل گیری طبقات اجتماعی، شروعی است برای متأثر شدن از پیامدهای عوامل تأثیرگذار بر سلامت. و ما نیز در رصدخانه با همین نگاه سوم، به موضوع ورود پیدا کردیم، که البته نگرش‌های دیگر هم مد نظر قرار دادیم.
عضو کمیته علمی ستاد ملی کرونا با اشاره به آمار ۱۸۴ میلیون مبتلای کرونا در دنیا و تعداد ۴ میلیون بیمار کرونایی که در جهان فوت کردند، و آمار سه میلیون و ۲۵۰ هزار مبتلا در ایران که حدود ۸۵ هزار تن از آنان فوت شده اند، گفت: شواهد علمی نشان می‌دهند، موج پنجم در کشور آغاز شده و باید آمادگی مقابله با این موج و شیوع ویروس هندی که با قدرت بالا منتشر می‌شود، داشته باشیم.
خانکه افزود: قبلاً به ازای هر صد نفر مورد مثبت، ۸ تن فوت می‌شدند که رقم بالایی بود، و آن هم به دلیل تحریم‌ها که کیت‌های تشخیصی را با کمبود مواجه کرده بود و یا وسایل حفاظتی به اندازه کافی نداشتیم، ولی الان این رقم کاهش پیدا کرده و آن هم به دلیل افزایش تست، تولید وسایل بهداشتی و حفاظتی و در دسترس بودن آن در کشور است، ضمن اینکه تولید و تزریق واکسن نیز در کشور راه افتاده است.
وی تصریح کرد: مطالعه‌ای طراحی شده تا سیاست‌های ملی را ارزیابی کنیم، مثلاً اعمال محدودیت‌ها و پذیرش آن از سوی مردم نیز روند منطقی ندارد و نیاز دارد تا مورد مطالعه قرار بگیرد.
خانکه همچنین گفت: تمام دنیا به فواصل مختلف، به ابعاد اجتماعی کووید ۱۹ پرداختند چون مدیریت سلامت نیازمند نگاه همه جانبه و توجه به ابعاد مختلف است، ولی چه بسا که بسیاری از عوامل مؤثر بر سلامت، در حوزه اختیارات نظام سلامت نیست، بلکه در خارج از نظام سلامت است و به نظر می‌آید که تمرکز بعد اجتماعی، تاکید بر همکاری دستگاه‌های مختلف دارد، نه فقط نظام سلامت.
رئیس رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ افزود: نظام سلامت در صف اول مقابله با کرونا، تلاش می‌کند ولی اگر دستگاه‌های دیگر با نظام سلامت، همسو و همراه نباشند، شرایطی مانند سفرهای نوروزی و تجمع مردم در اماکن زیارتی و تفریحی در داخل و خارج از کشور و بی توجهی به توصیه‌های علمی نظام سلامت پیش می‌آید و مشکلات زیادی ایجاد می‌کند.
خانکه با نشان دادن اسلاید، به انجام مطالعات زیادی در کشورهای دیگر همچون استرالیا، کانادا، ایرلند، کنیا، انگلیس و اسپانیا اشاره کرد که تأثیر عوامل اجتماعی بر شیوع و مدیریت کووید ۱۹ و تأثیر کووید بر سلامت اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفته است و در این خصوص گفت: به نظر می‌آید که هیچ پدیده‌ای نتوانسته مانند کووید، جامعه علمی دنیا را به خود جلب کند، به ویژه جامعه علمی حوزه سلامت متمرکز بر کووید ۱۹ و تأثیرات آن است و تغییر و تحولات این حوزه نیز بسیار چشمگیر است.
وی افزود: مطالعه‌ای نیز در کشور توسط پژوهشکده آمار ایران انجام شده که در زمستان ۱۳۹۹ منتشر شده است و از نظر بیماری، میزان شیوع و فوت آن در سنین مختلف، تأثیر کووید ۱۹ بر وضعیت تحصیلی کودکان بالای ۶ سال، بر ازدواج و فرزندآوری، فعالیت‌های اقتصادی افراد ۱۸ سال به بالا و وضعیت سلامت روان افراد ۱۸ سال به بالا توسط این پژوهشکده مورد مطالعه قرار گرفته است.
خانکه سپس به مطالعات در دست اجرای رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ اشاره کرد و گفت: میزان ابتلاء در جامعه شهری و روستایی و همچنین علل ابتلای پایین جامعه روستایی، تأثیر کووید ۱۹ بر وضعیت تحصیلی کودکان ۶ سال به بالا که میزان بازمانده از تحصیل این جمعیت در مناطق شهری ۹.۲ درصد و در مناطق روستایی ۹.۴ درصد است، در برنامه مطالعاتی رصدخانه قرار دارند، ضمن آنکه مشکلاتی هم در آموزش غیرحضوری وجود دارد که ما در دانشگاه‌ها تجربه کردیم و در مراکز دیگر هم مشاهده شده که باید مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.
وی افزود: بررسی‌های اولیه نشان می‌دهند که کمبود لب تاپ در ۵۷ درصد جامعه روستایی و ۴۵ درصد جامعه شهری، وجود داشته و در کل ۵۷ درصد جامعه با کمبود لب تاپ و گوشی هوشمند روبه رو بوده است، و یا عدم دسترسی به اینترنت و سرعت مناسب اینترنت، عوامل تأثیرگذار بر آموزش مجازی هستند که باید مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرند.
خانکه همچنین گفت: در کل ۲۳ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور، شغل خودشان را در اثر شیوع کرونا از دست دادند، و هرچند که در کشور ما تعریف استانداردی از اشتغال وجود ندارد، ولی به هر حال اشتغال در کشور ما آسیب دیده و درآمد هم کاهش پیدا کرده است و البته باید روی این موضوعات مطالعات دقیق‌تری صورت بگیرد، چرا که اعمال محدودیت‌ها و میزان پذیرش آن از سوی مردم شاید بر اساس اجبار بوده و نیازهای اولیه آنان وابسته به این موضوع باشد.
وی در ادامه به اقداماتی که رصدخانه طی ماه‌های اخیر انجام داده، اشاره و تاکید کرد: با ابلاغ مقام عالی وزارت بهداشت در اواخر اسفند ۹۹ و تأسیس رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹، اولین نشست هم اندیشی در فروردین برگزار شد و چهار مأموریت رصدخانه پیگیری شد، ضمن آنکه تاکید می‌کنیم، رصدخانه وظیفه هماهنگی نخبگان کشور در حوزه سلامت اجتماعی را به عهده دارد تا فعالیت آنان در نهایت، به تصمیم گیری دقیق‌تر نزد سیاستگذاران بیانجامد.
خانکه افزود: بر اساس چهار وظیفه ابلاغی مقام عالی وزارت، نقشه راه تدوین شد، و با تبیین اهداف رصدخانه، کارگروه‌های تخصصی تشکیل شد و مشکلات به صورت ارگونومی تبیین شد، چارت رصدخانه با مشورت نخبگان و مسئولان این حوزه طراحی و مسئولان هر بخش مشخص شدند.
وی ادامه داد: تعیین شاخص‌ها و اندازه گیری شاخص‌ها در حوزه‌های تخصصی به کارگروه‌های تخصصی رصدخانه سپرده شد تا رصدخانه بوسیله آن دیده بانی داشته باشد. و همزمان، مطالعاتی در حوزه مأموریت‌های رصدخانه طراحی شد تا با تولید اطلاعات و تحلیل‌های علمی و اجرایی، و با ارائه آنها به برنامه ریزان و سیاستگذاران، به خلاصه‌های سیاستی و تغییر در سیاست‌ها برسیم.
رئیس رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ در خصوص مطالعاتی که تاکنون انجام شده، اظهار داشت: مطالعه عوامل تأثیرگذار کووید ۱۹ بر وضعیت معلولان و وضعیت سازمان‌های مردم نهاد در دوران کرونا، اجرای برنامه واکسیناسیون، عوامل مؤثر بر آن و میزان پذیرش آن در شهر تهران انجام شده و گزارش آنها برای وزیر بهداشت و مراجع ذی صلاح ارسال شده است، ضمن آنکه مطالعه مربوط به واکسیناسیون، در سطح کشور هم انجام خواهد شد تا عوامل تأثیرگذار در میزان پذیرش مردم مشخص، و با ارائه نتایج آنها، در افزایش این پذیرش نقش داشته باشد.
خانکه افزود: درس آموخته‌های کووید از اسفند ۹۹ و مطالعات طولی با رویکرد مطالعه کیفی در حال انجام است و نتایج اولیه آن به مراجع ذی صلاح اعلام شده است و همچنان نیز این مطالعه ادامه دارد.
به گفته وی، بررسی کووید بر مشارکت افراد در فعالیت‌های روزانه، توسط گروه کاردرمانی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی و سندرم جایگاه کووید ۱۹ که جنبه‌های اجتماعی آن تحلیل می‌شود، توسط گروه رفاه اجتماعی این دانشگاه انجام شده، ضمن آنکه کوهورتی طراحی شده تا پیامدهای اجتماعی کووید را در سطح کشور و با کمک چند دانشگاه دیگر مورد بررسی قرار بدهد.
خانکه افزود: بررسی عوامل فردی، اجتماعی و اقتصادی مرتبط با کودکان، تبعیت از قرنطینه کووید ۱۹ که در ۳۱ استان انجام می‌شود، بررسی درک عمومی از اقدامات دولت، ارزیابی سیاست‌های ملی، و بررسی تأثیرات بار اقتصادی کووید بر کودکان با میانجیگری سلامت روان، از دیگر مطالعات در دست اجرای رصدخانه هستند.
رئیس رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ همچنین مرور کوتاهی بر فعالیت‌های تدریجی رصدخانه طی سه ماه اخیر داشت که تهیه، رونمایی و انتشار کتاب «مدیریت جامع خطر، رخدادهای بیولوژیک در نظام سلامت با تاکید بر کووید ۱۹»، برگزاری وبینارهای متعدد با شرکت متخصصان دانشگاه‌های داخل کشور و برگزاری وبیناری با متخصصان دانشگاه‌های لهستان و آلمان با هدف جلب مشارکت نخبگان بین المللی، انتشار گزاره برگ‌های مختلف در حوزه واکسیناسیون و موضوعات دیگر و انتشار پیام‌های هفتگی که بازخورد بسیار خوبی از سوی اکثر مدیران داشت، از جمله فعالیت‌های سه ماه اخیر رصدخانه بود.
خانکه در پایان، اشاره‌ای به برنامه‌های پیش روی رصدخانه داشت و گفت: در پی تشکیل کمیته کشوری رصدخانه با ابلاغ مستقیم وزیر بهداشت هستیم تا این کمیته را به عنوان مرجع سیاستگذاری رصدخانه فعال کنیم، برگزاری نشست‌های تخصصی و سلسله وبینارهایی در حوزه سلامت اجتماعی برنامه ریزی شده که امیدواریم با مشارکت اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های سراسر کشور به اجرا گذاشته شوند، چرا که معتقدیم رصدخانه اجتماعی کووید ۱۹ نقش هماهنگ کننده مراکز علمی و دانشگاه‌ها در حوزه سلامت اجتماعی را به عهده دارد.