بیماری ایدز از جمله بیماری های بسیار خطرناک و بدنامی است که نامش با مواد مخدر, روابط جنسی خارج از عرف و خطرناک در هم آمیخته است این بیماری از بدو ورودش جان خیلی از انسان ها را به نحو دردناکی گرفت
از ایدز (HIV)چه می دانید؟
بیماری ایدز از جمله بیماری های بسیار خطرناک و بدنامی است که نامش با مواد مخدر، روابط جنسی خارج از عرف و خطرناک در هم آمیخته است. این بیماری از بدو ورودش جان خیلی از انسان ها را به نحو دردناکی گرفت. از جمله افراد بسیار مشهوری که به دلیل ابتلا به این بیماری از دنیا رفتند هنرمندانی بودند که نامشان با موسیقی و البته همجنس گرا بودن گره خورده بود. از جمله آنها می توان به فردی مرکوری خواننده هندی تبار انگلیسی اشاره کرد که در دهه ی چهل زندگی به این بیماری دچار شد و به طرز دردناکی بیماری رفته رفته توان را از وی ربود. آخرین کار وی با نام (SHOW MUST GO ON ) در ماه های آخر زندگی این خواننده بزرگ به روی صحنه رفت. این اثر تحت تاثیر آخرین روزهای زندگی کسی است که در اوج شهرت و افتخار به بیماری جانگدازی دست و پنجه نرم کرد و سپس زندگی را بدورد گفت. درد و رنج حاصل از این مبارزه تلخ در صدای وی مشهود است. چهره این خواننده شهیر روز به روز بر اثر ابتلا به این بیماری هولناک زردتر و نحیف تر می شد از جمله می توان به کاهش وزن شدید وی که روز به روز توسط رسانه ها دنبال می شد اشاره کرد.
دیگر قربانی این بیماری محمد عبده کارگردان جوان تئاتر بود. او نیزاز جمله انگلیسی های ایرانی تبار بود که در سن ۳۴ سالگی به دلیل ابتلا به این بیماری جان خود را از دست داد. وی نیز از جمله هنرمندان همجنسگرایی بود که ایدز جانش را ربود. یکی از مدل های شناخته شده دهه ی ۱۹۸۰، جیا کارانگی بود که در اوج شهرت و زیبایی در سن ۲۶ سالگی در اثر ابتلا به بیماری ایدز جان خود را از دست داد. وی حاصل یک خانواده از هم گسیخته بود که مادرش هنگامی که او دختر کوچکی بود از پدرش جدا شد. کارانگی خیلی زود به مواد مخدر اعتیاد پیدا کرد. به احتمال زیاد مرگ وی در اثر استفاده از سرنگ آلوده به ویروس ایدز بوده. او در ۱۸ نوامبر ۱۹۸۶ در بیمارستانی در فیلادلفیا درگذشت. در شب مرگش تنها مادرش همراه او بود و دنیای مد و فشن به همان سرعتی که او را به شهرت رسانده بود به همان سرعت نیز او را به فراموشی سپرد. هیچ کس در مراسم تدفین او شرکت نکرد.
قربانی مشهور دیگر این بیماری میشل فوکو نویسنده، جامعه شناس و فیلسوف فرانسوی است، او نیز همجنس گرا بود و بیماری ایدز و هپاتیت هم زمان وی را از پای درآورد. جدای از قربانیانی که به دلیل سبک زندگی شان به این بیماری دچار شدند. یکسری از قربانیان این بیماری افرادی بودند که نه همجنس گرا بودند و نه اعتیاد به مواد مخدر داشتند بلکه افراد بی گناهی بودند که صرفا به بیماری های خونی دچار بودند و نیاز به فرآورده های خونی داشتند. متاسفانه استفاده از خون آلوده درصد بیشماری از این بیماران خونی را محکوم به مرگی دردناک کرد. انسان های بیشمار و بی گناهی که نیم بیشترشان را کودکان تشکیل می دادند، یا زنانی که به واسطه ی ماجراجویی های جنسی شوهران شان به این بیماری دچار شده و جنین شان نیز مبتلا شده. کودکان مبتلا به بیماری های خونی و یا کودکانی که به دلیل بیماری مادرشان از بدو تولد با این ویروس مهلک زاده شدند و به گناهان والدین و جامعه ی بشری مجازات می گشتند.
اول دسامبر هر سال، یادآور بیماری مهلکی است که تاکنون جان میلیون ها نفر را در نیم قرن اخیر گرفته است و از سال ۱۹۸۸ میلادی برای حمایت از مبتلایان و گرامی داشت قربانیان آن، برنامه های متنوعی در دستور کار دولت ها قرار گرفته است.
آمارها نشان می دهد که در دنیا بیش از ۳۶ میلیون نفر یعنی حدود نیم درصد جمعیت کره زمین (به طور خوشبینانه)، مبتلا به ویروس اچ آی وی هستند که تنها ۴۶ درصد از آن ها از بیماری خود اطلاع دارند و درصد اکثریتی نیز از بیماری خود آگاه نیستند و در نتیجه، به فکر درمان و کنترل آن هم نخواهند بود.
تا خرداد ۹۵ هجری شمسی، حدود ۳۳ هزار نفر در ایران به عنوان مبتلایان به ویروس ایدز شناسایی شده اند که از این تعداد، ۸۴ درصد مردان و ۱۶ درصد را زنان تشکیل می دهند ، سالانه ۱۵۰۰ نفر به این عدد اضافه می شود.
نکته جالب توجه آن است که در ایران، نیمی از مبتلایان به اچ آی وی، در گروه سنی ۲۱ تا ۳۵ سال قرار دارند و با توجه به فوت برخی از مبتلایان، ۲۴ هزار و ۳۶۱ نفر مبتلا به ایدز در کشور شناسایی و زنده هستند.
طبق اعلام مسئولان، قریب به ۷۰ درصد مبتلایان به ایدز از طریق اعتیاد تزریقی، ۱۸ درصد از طریق انتقال جنسی و حدود ۱.۵ درصد از طریق مادر به کودک منتقل شده است.
اداره کنترل ایدز و بیماری های آمیزشی وزارت بهداشت اخیراً اعلام کرده بود که درصد زنان مبتلا نسبت به قبل افزایش پیدا کرده و الگوی انتقال نیز از تزریق مواد مخدر به انتقال جنسی تغییر یافته و این روند صعودی به نظر می رسد.
زنان در برابر ایدز آسیب پذیرترند
با توجه به تغییر الگوی انتقال ویروس HIV از تزریق به روابط جنسی، زنان بیش از مردان در معرض ابتلا هستند و با توجه به شرایط بدنی زنان خطر بیشتری متوجه آنهاست و اگر به موقع شناسایی و تشخیص داده نشود ممکن است به تولد نوزادان آلوده به ویروس HIV منجر شود.
یکی از کارشناسان برنامه ایدز در کشور قبلا گفته بود که با اشاره به اینکه دو تا چهار درصد موارد شناسایی شده آلوده به این ویروس در کشور به علت انتقال از مادر به جنین بوده است، گفت: با پیشرفت علم و در شرایط کنونی می توان از انتقال ویروس جلوگیری کرد و در حین بررسی می توان آموزش هایی ارائه داد که اگر با توجه به دنبال کردن زمان دقیق زایمان و نوع درمان درست انجام شود قطعاً احتمال انتقال ویروس به شدت کاهش پیدا می کند.
مادران مبتلا به ویروس HIV با درمان به موقع می توانند از پیشرفت ویروس جلوگیری کرده و آن را سرکوب کنند و با زایمان سزارین نیز کمک بزرگی به عدم انتقال بیماری به جنین صورت می گیرد و با این اقدامات از انتقال ویروس به نسل های دیگر جلوگیری شده و نوزادی سالم متولد می شود.
این شیوه در بسیاری از کشورها خاصه کشورهای آسیای شرقی همچون تایلند و کشورهای امریکای جنوبی چون برزیل موفق بوده است و انتقال ویروس از مادر به جنین کنترل شده است و خوشبختانه در کشور ما نیز طی سال های اخیر مورد مثبتی وجود نداشته است، البته شناسایی مادران مبتلا به ویروس HIV انجام گرفته است، اما با درمان رایگان و سرکوب بیماری تکثیر ویروس متوقف شده.
علائم ابتلا به ایدز
در اینجا ۱۰ علامت شایع بیماری ایدز بررسی می شود.
۱- تب یکی از اولین علائم سندرم حاد ویروسی است که می تواند به صورت تب خفیف تا شدید تظاهر کند. این تب به دلیل ورود ویروس ایدز به عروق خونی و تجمع آن در تعداد بالا و در نتیجه تحریک سیستم ایمنی ایجاد خواهد شد.
می توان گفت قریب به اتفاق مبتلایان به ایدز افرادی لاغر اندام هستند، بدون اینکه رژیم لاغری گرفته باشند و یا از علت آن مطلع باشند. این افراد وزن کم می کنند، در حالی که همه تلاش خود را برای بیشتر غذا خوردن و چاق شدن به کار می گیرند.
۲- خستگی
پاسخ التهابی سیستم ایمنی تحریک شده می تواند باعث احساس خستگی و بی حالی شود. بنابراین خستگی می تواند هم علامت اولیه بیماری ایدز و هم نتیجه ی حاصل از این بیماری باشد. فراموش نکنید که خستگی می تواند علامت بسیاری از بیماری ها باشد و هر خستگی هم نشانه بیماری HIV نیست. این علامت زمانی ارزش پیدا می کند که همراه سایر علائم و مخصوصا در افراد در معرض خطر ابتلا باشد.
۳- درد عضلات
سندرم حاد ویروسی معمولاً با سرماخوردگی و یا هر عفونت ویروسی دیگر، حتی سیفلیس و هپاتیت اشتباه گرفته می شود. کاملاً طبیعی است. خب خیلی از علائم این بیماری با بیماری های دیگر مشابه هستند، مثل درد عضلات و مفاصل. ورم گره های لنفاوی هم که به دلیل ورود عفونت به بدن ایجاد می شود، در این سندرم به دلیل ورود ویروسHIV ایجاد خواهد شد.
۴- گلو درد و سر درد
مثل سایر علائم نام برده، گلودرد و سردرد نیز مختص بیماری ایدز نیست اما اگر شما اخیراً رفتار خطرناکی در خصوص ابتلا به HIV داشته اید و خود را مستعد ابتلا به آن می بینید، دیدن این علائم می تواند اخطاری به شما باشد که هر چه سریع تر تست های تشخیصی را انجام دهید.
۵- راش های پوستی
راش های پوستی نیز از علائمی هستند که می توان آنها را هم به عنوان علائم شروع بیماری و هم عارضه ی ابتلا به HIV در نظر گرفت.
۶- تهوع، استفراغ و اسهال
حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد مبتلایان به ایدز در مراحل اولیه ابتلا به این بیماری، تهوع، استفراغ و اسهال را داشته اند. اما از آنجایی که این علائم می توانند نشانه ی خیلی از بیماری های دیگر هم باشد، معمولاً نادیده گرفته می شوند. اما توجه داشته باشید اسهال و استفراغ مقاوم به درمان می تواند علامت محکم تری برای ابتلا به HIV باشد. در این صورت عامل اصلی یا ویروس HIV است و یا هر ویروسی که سیستم ایمنی را شدیداً هدف گرفته باشد.
۷- کاهش وزن
در ابتدای این مطلب به لاغری شدید اشاره شد توجه داشته باشید که کاهش ناگهانی و شدید وزن را نیز باید به شدت مورد توجه قرار داد و در صورت بروز این عارضه می توان به عنوان یکی از علائم ایدز به آن نگریست.
۸- ذات الریه
همراهی کاهش وزن و سرفه های خشک می توانند دلیل قطعی تری برای ورود یک عفونت و تحریک شدید سیستم ایمنی باشد. البته باز هم نمی توان تشخیص قطعی داد. عفونت با توکسوپلاسموز و عفونت هایی که مغز را مورد هدف قرار می دهند مثل سیتومگالوویروس نیز می توانند باعث این علائم شوند. اگرچه شیوع این بیماری ها هم زیاد نیست، پس این علامت ما را به تشخیص نزدیک تر خواهد کرد.
بدن در روزهای اول ورود ویروس HIV شروع به ساخت آنتی بادی بر علیه آن نمی کند. بنابراین ممکن است تست آزمایشگاهی اول نتیجه را به اشتباه منفی گزارش کند.
۹- تعرق شبانه
حدود نیمی از مبتلایان به ایدز در مراحل اولیه آلوده شدن به HIV ، تعریق شبانه را تجربه کرده اند. این عارضه می تواند ارتباط بیشتری با ویروس داشته باشد و با تعریق ناشی از گرما یا ورزش کردن به کلی فرق می کند. تعریق ناگهانی و شدید که فرد را مجبور می کند برای عوض کردن لباس هایش از خواب بیدار شود.
۱۰- تغییر شکل ناخن ها
ضخیم و خم شدن ناخن ها، ورم ناخن ها و تغییر رنگ آنها با ایجاد خطوط قهوه ای و حتی سیاه می تواند از تغییر شکل ناخن ها در مراحل اولیه ابتلا به بیماری ایدز باشد. بیماری های زیادی وجود ندارند که مشابه این علامت را ایجاد کنند. هر چند یک عفونت قارچی به نام قارچ کاندیدا هم می تواند منجر به ایجاد این عارضه شود.
ابتلا به عفونت های قارچی مخصوصا قارچ کاندیدا، احساس گیجی و اختلال در تمرکز، زخم، تبخال و زگیل تناسلی، احساس مورمور شدن پاها و دست ها و اختلالات سیکل قاعدگی از دیگر تغییراتی هستند که در مراحل اولیه ابتلا به HIV توسط افراد گزارش شده است.
راه های انتقال ایدز
راه های انتقال ایدز مشخص است، چرا که فقط با خون و فرآورده های آن، تزریق مشترک، مادر به جنین و از طریق جنسی قابل انتقال است. به عبارت دیگر هر گاه خون فردی آلوده به ویروس باشد، در صورتی که به خون فرد دیگری وارد شود می تواند بیماری را انتقال دهد.
یکی دیگر از راه های شایع انتقال بیماری، روابط جنسی نامطمئن است. ترشحات جنسی در فردی که ویروس HIV وارد بدنش شده و آلوده به این ویروس است، در صورتی که وارد مخاط تناسلی فرد سالم شود می تواند باعث انتقال ویروس شود. توجه کنید که این خطر برای همه افراد وجود دارد مثلا اگر مردی اعتیاد تزریقی داشته باشد و از آن طریق آلوده به ویروس HIV شده باشد ، همسر وی نیز هنگام تماس جنسی می تواند به این ویروس آلوده شود.
همه گیری ابتلا به ویروس ایدز در ایران، از اوایل دهه ۱۳۶۰ در میان بیماران هموفیل دریافت کننده فرآورده های خونی مانند فاکتور ۸ و فاکتور ۹، که از اروپای غربی وارد کشور می شد به طور پنهان و بی سروصدا شروع شد.
در سطح جهانی، با شناخت بیماری ایدز در سال ۱۹۸۱ و کشف ویروس ایدز (HIV) در سال ۱۹۸۳، انتقال ویروس ایدز از راه خون آلوده و تماس جنسی با افراد مبتلا به اچ آی وی مشخص شد. ضمنا در سال ۱۹۸۵ با کشف تست های سرولوژیک برای تشخیص اچ آی وی و ایدز، راه برای پیشگیری و کنترل ایدز هموارشد.
همراه با شناسایی اچ آی وی و ایدز به عنوان یک بیماری قابل انتقال از خون آلوده، غربالگری خون و فرآورده های خونی در بسیاری از کشورهای دنیا بویژه کشورهای پیشرفته آغاز شد. در نتیجه با تهیه فرآورده های خونی حرارت دیده، گام های موثری در پیشگیری از انتقال اچ آی وی در دریافت کنندگان خون و فرآورده های خونی برداشته شد.
در ایران اولین مورد ایدز در سال ۱۳۶۵ در یک کودک پنج ساله هموفیلی تشخیص داده شد. با بررسی تمام افراد هموفیلی در کشور که تعداد آنها در آن زمان به حدود ۲۰۰۰ نفر می رسید و همه آنها نیز از فاکتورهای خونی ۸ و ۹ وارداتی استفاده کرده بودند، مشخص شد که حدود ۱۵ درصد از آنان به ویروس ایدز (HIV) مبتلا شده اند.
موج دوم همه گیری از اوائل دهه ۱۳۷۰ در میان معتادان به مواد مخدر تزریقی به علت استفاده از سرنگ و سوزن مشترک شروع و دامنه آن به زندان ها کشیده شد؛ به طوری که در شروع این موضوع، بیش از ۸۰ درصد از مبتلایان به اچ آی وی را معتادان تزریقی تشکیل می دادند.
با ایجاد کلینیک های مثلثی (با هدف پیشگیری از ایدز، اعتیاد و بیماری های آمیزشی) که در کرمانشاه شروع شد و به سایر نقاط کشور توسعه یافت، برنامه پیشگیری و کنترل ایدز با استقبال بیشتری روبرو شد و با ایجاد مراکز مشاوره و تست داوطلبانه در اغلب استان ها و شهرستان های کشور همراه با توزیع سرنگ و سوزن یکبار مصرف در زندان ها و ترویج برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی، موفقیت بیشتری در کاهش آسیب در معتادان تزریقی و جلوگیری از انتشار وسیع اچ آی وی و ایدز در جامعه به دست آمد، به طوری که درصد مبتلایان به اچ آی وی و ایدز در اثر اعتیاد تزریقی از بیش از ۸۰ درصد در اوایل دهه ۱۳۷۰، به کمتر از ۶۰ درصد در حال حاضر کاهش یافت.
و اما موج سوم ایدز
طی چند سال اخیر با توجه به متداول شدن مصرف مواد محرک صنعتی از نوع آمفتامین ها و متافتامین ها که منجر به رفتارهای جنسی مهار گسیخته ای می شوند، درصد موارد ابتلا به علت تماس جنسی به ویژه در جوانان رو به افزایش است و به شروع موج سوم همه گیری ناشی از تماس جنسی دامن زده است.
در صورت عدم توجه به مشکل اعتیاد به مواد محرک های جدید مانند آمفتامین ها و متافتامین ها، به علت افزایش روابط جنسی پرخطر بویژه در جوانان، این نگرانی وجود دارد که در طی چند سال آینده موج سوم همه گیری اچ آی وی و ایدز که از تماس جنسی مهارگسیخته ناشی خواهد شد، جای خود را در جامعه بویژه در میان جوانان و نوجوانان باز کرده و مشکلات جدیدی را برای کشور به وجود آورد.
لازمه موفقیت در مبارزه با اچ آی وی و ایدز ایجاد عزم ملی، همکاری قوی بین بخشی، مشارکت فعال جامعه، وضع قوانین لازم برای حمایت از افراد مبتلا به اچ آی وی و ایدز به منظور جلوگیری از انگ و تبعیض، همکاری نزدیک بخش خصوصی و سازمان های غیر دولتی با بخش دولتی، احساس مسئولیت فردی، خانوادگی و اجتماعی و بطور کلی بسیج همگانی جامعه است.
حال ضمن حفظ دست آوردهای پیشین در جلوگیری انتشار اچ آی وی و ایدز در بین معتادان تزریقی که لازمه آن توسعه و تقویت مرکز کاهش آسیب و مراکز مشاوره و تست داوطلبانه است، در شناسایی افراد پر خطر، تشویق آنان به انجام مشاوره و تست داوطلبانه، کشف موارد جدید ابتلا و درمان تمام افراد واجد شرایط با داروهای ضد ویروس ایدز ضروری است؛ زیرا با انجام این کار علاوه بر اینکه به افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی مبتلایان کمک می شود، به علت کاهش بار ویروس در بدن افراد تحت درمان، خطر انتقال ویروس به سایرین نیز تا ۹۵ درصد کاهش می یابد. به این ترتیب از نظر جلوگیری انتشار ویروس در سطح جامعه موفقیت قابل توجهی بدست خواهد آمد.
از میان کل موارد ابتلا به ایدز در سال ۹۳ نیز، ۴۱ درصد از طریق اعتیاد تزریقی و ۳۶ درصد از طریق جنسی صورت گرفته است. همچنین ۱۵ درصد از کل آمار افراد مبتلا به ایدز از سال ۶۷ تا ۹۴ را زنان و ۸۵ درصد را مردان تشکیل داده اند.
ایران همراه با سایر کشورها در راستای اهداف بین المللی خود، برای رسیدن به پایان همه گیری ایدز تا سال ۲۰۳۰ متعهد به انجام سه هدف شده است. شناسایی ۹۰ درصد موارد آلوده به ایدز، مراقبت و درمان ۹۰ درصد موارد مبتلا و همچنین درمان ۹۰ درصد از افرادی که حجم ویروس در بدن آنها به حدی رسیده که قابلیت انتقال و عفونت زایی به دیگران را نداشته باشد.
سه هدف اصلی این برنامه هستند.
بازنگری دستورالعمل های مراقبت و درمان اچ آی وی ایدز و بیماری های آمیزشی با آخرین اطلاعات علمی روز و همچنین پیشنهاد بخش های علمی و بین المللی صورت گرفته است. بر این اساس اطلاعات به دست آمده از گزارشات اجرایی، تطبیق و تدوین شده است.
آموزش پیشرفته پزشکان درمانگر ایدز و ارتقای کیفیت فعالیت ها و برنامه های کاهش آسیب از برنامه های آینده برای پیشگیری از گسترش ایدز در کشور است که جمعیت های کلیدی مثل معتادان تزریقی که در معرض خطر انتقال جنسی اچ آی وی (ایدز) هستند را هدف گرفته است.